21 Tem 2025
Post by caglacim
Bu yazı, Prof. Dr. Ali Şimşek’in “Öğretim Tasarımı” adlı kitabındaki temel kuramsal çerçeve esas alınarak derlenmiştir. Konunun tüm yönlerini kapsamak yerine, sık kullanılan modelleri tanıtmayı ve temel bir çerçeve sunmayı amaçlıyor. Zira öğretim tasarımı oldukça kapsamlı ve katmanlı bir alan. Keyifli okumalar dilerim.
1950’li yıllara değin öğretim tasarımının da içinde yer aldığı eğitim teknolojisi alanı, “eğitimde görsel-işitsel araçların kullanımı” olarak tanımlanmıştır. Bu dönemin ardından Finn (1960), öğretim teknolojisini, öğretimle ilgili sorunlara bakışta ve çözüm geliştirmede bir yol olarak görmüştür. Lumsdaine (1964) ise, eğitim teknolojisini, “öğretim sorunlarına bilimin uygulanması” olarak tanımlamıştır.
Öğretim tasarımı çalışmaları, tüm modellerde eğitim gereksinimlerinin saptanması ile başlamakta ve gereksinimlerin karşılanması üzerine tasarımlanmış ve denenmiş bir öğrenme sisteminin ortaya çıkması ile tamamlanmaktadır. Tüm modellerdeki ayrıntılı işlemleri özetleyici nitelikte olan ve sistematik öğretim tasarımının bileşenlerini toplu biçimde gösteren çekirdek modele göre öğretim tasarımı beş temel aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; çözümleme, tasarımlama, geliştirme, uygulama ve değerlendirmedir. (Şimşek, 2000, s.48).
Öğretim tasarım modelleri genel olarak altı kategoride ele alınmaktadır. Modeller kısaca açıklanmıştır.
- Çekirdek modeller
- Doğrusal modeller
- Esnek modeller
- Etkileşimli modeller
- Sezgisel modeller
- Bileşik modeller
Çekirdek Modeller:
Öğretim tasarımını süreç olarak ele almaktadır.
ADDIE Modeli:
Çekirdek modellerin en yaygınıdır. ADDIE kısaltmasının açılımı Çözümleme (Analysis), Tasarımlama (Design), Geliştirme (Development), Uygulama (Implementation) ve Değerlendirme (Evaluation) biçimindedir. Model, öğretim tasarımının nasıl yapılacağını değil tasarım sürecinin hangi aşamalardan oluştuğunu göstermektedir.
Çözümleme aşamasında; eğitim gereksinimleri, öğrencilerin nitelikleri ve gereksinimleri, kurumsal koşullar ve eğitim hedefleri belirlenmektedir. Tasarımlama aşamasında; öğretim amaçları yazılmakta, içeriğin seçimi ve düzenlemesi yapılmakta, öğretmen-öğrenme süreçlerine dair geliştirmeler yapılmaktadır. Geliştirme aşamasında; öğretme-öğrenme süreçlerinde fayda sağlayacak olan materyaller hazırlanmaktadır. Katılımcı materyalleri, eğitimci kılavuzları, kullanım gereçleri bu materyalleri oluşturmaktadır. Uygulama aşamasında; tasarımı yapılan öğretim sürecinin uygulanmasını etkileyecek değişkenler belirlenmektedir. Eğitim ortamının hazırlanması, bütçenin belirlenmesi ve eğitici eğitimi gibi uygulamalar gerçekleştirilmektedir. Değerlendirme aşamasında; öğretim sisteminin ön denemesi ve son değerlenmesi süreçleri gerçekleştirilir. Tüm öğeler test edilir.
Briggs Modeli
Temel tasarım aşamaları; çözümleme, tasarımlama, geliştirme, alan testi, kurumsallaştırma ve yaygınlaştırmadır. Daha sonraki yıllarda Gagne, Briggs ve Wager (1988) Modeli’ne dönüşmüştür. Sistem, ders, ünite ve program temelindeki tasarım çalışmalarında kullanılmaktadır. Modelde izlenecek adımlar aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:
- Sistem Çözümlemesi
- Öğretim çıktılarının belirlenmesi,
- Öğrenme görevinin çözümlenmesi,
- Performans amaçlarının yazılması,
- Öğretim sırasının düzenlenmesi,
- Öğretim adımlarının belirginleştirilmesi,
- Ortamların seçilmesi,
- Performansın ölçülmesi,
- Öğretimin değerlendirilmesi
Doğrusal Modeller:
Genel olarak “standart sistemler” görüşünü sürdürmektedir. Modellerde izlenen adımlar eğitim gereksinimlerinin belirlenmesinden son değerlendirmeye kadar uzanmaktadır.
Dick ve Carey modelinde yer alan tasarım süreci eğitim hedeflerinin belirlenmesi ile başlamaktadır. Bu adımın ardından hedef kitle çözümlemesi yapılmakta ve öğretim değişkenleri çözümlenmektedir. Ortaya çıkan veriler ışığında performans amaçları yazılmaktadır. Amaçlar belirlendikten sonra; değerlendirme araçlarının belirlenmesi, öğretim stratejilerinin belirlenmesi, öğretme-öğrenme materyallerinin seçilmesi ve geliştirilmesi adımlarını içermektedir. Sürecin sonunda ortaya çıkan öğretim sisteminin test edilmesine yönelik ara değerlendirme ve düzeltmeler yer almaktadır.
Esnek Modeller:
Sürecin baştan sona tüm adımlarının önceden belirlenmesine ve ardışık sıra içinde tamamlanması görüşüne karşı çıkmaktadır. Öğretim tasarımcısının uygun başlangıç noktasını belirleyebilmesi ve sonraki süreçlerde sistematik olarak ilerlemesi gerektiğini savunmaktadır.
Kemp, Morrison ve Ross Modeli
Temel aşamaları aşağıda belirtildiği gibidir:
- Öğretim sorunlarını belirleme ve programın hedeflerini netleştirme,
- Planlama sırasında dikkat edilmesi gereken öğrenci niteliklerini gözden geçirme,
- İçerik alanını belirleme ve amaçlarla ilgili görevleri çözümleme,
- Öğrenci için öğretim amaçlarını belirtme,
- Mantıksal öğrenme açısından her öğretim ünitesi içindeki içeriği düzenleme,
- Her öğrencinin amaçlarda yetkinleşebilmesi içi öğretim stratejilerini tasarımlama,
- Öğretme-öğrenme sırasında sunumun nasıl yapılacağını planlama,
- Amaçlara ne oranda ulaşıldığını belirlemek için değerlendirme araçlarını geliştirme,
- Öğretme-öğrenme etkinliklerini destekleyecek kaynakları seçme.
ASSURE Modeli
Özellikle teknoloji kullanımı gerektiren öğretimi planlamak ve uygulamak için geliştirilmiştir. Daha çok sınıf ortamı için ve daha çok günlük temelde bireysel eğitimcilerin teknoloji kullanımları için geliştirilmiştir. Analyze learners; öğrencilerin çözümlemesini yapma, State objectives; amaçları belirtme, Select media and materials; araç ve gereçleri seçme, Utilize media and materials; araç ve gereçleri kullanma, Require learner participation; öğrenci katılımını isteme, Eveluate and revise; değerlendirme ve düzelme olarak belirlenmiştir.
Etkileşimli Modeller:
Öğretim tasarımının sıfırdan başladığını kabul etmezler veya öğretim tasarımı sürecini gereksinim saptama aşamasından başlatmazlar. Elde var olan verileri değerlendirerek sürecin belli bir aşamasını tamamlamaya odaklanırlar.
Hannafin ve Peck Modeli
Bu model, teknoloji destekli öğrenme ortamlarının tasarımı için geliştirilmiştir. Üç temel aşamadan oluşmaktadır; gereksinim çözümlemesi, tasarımlama, öğretim geliştirme ve uygulamadır. Tüm aşamalar değerlendirme ve düzeltme sürecine bağlandığı için geribildirimler yolu ile düzeltmeler yapılmaktadır.
Amerikan Hava Kuvvetleri Modeli
Bu model beş ana aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada gerekli performans gereklilikleri belirlenmektedir. İkinci aşamada katılımcıları istenen düzeye getirebilmek için neler yapılması gerektiğini gösteren yetiştirme gereklilikleri belirlenmektedir. Üçüncü aşamada öğretim amaçları ve test maddeleri yazılmaktadır. Dördüncü aşamada öğretim süreçleri materyalleri geliştirilmektedir. Beşinci aşamada öğretim uygulaması ve değerlendirmesi yapılmaktadır. Tüm adımlar arasında etkileşim bulunmaktadır. Geri bildirimler ile aynı anda birkaç adım düzeltilebilmektedir.
Sezgisel Modeller
Mekanik yaklaşımlardan kaçınılarak yaratıcılığa yer açılması gerektiğini vurgulamaktadır.
Hızlı Prototipleme Modeli
Tasarımın olabildiğince hızlı tamamlanabilmesi için önce prototip üretir, ardından denemesi yapılır, veriler ışığında düzeltmeler yapılır ve sistem kususrsuz bir noktaya gelince tamamlanmış olur. Öğretim programı tasarımlamak yerine ders düzeyinde öğretim geliştirmeyi hedeflemiştir. Model kapsamlıdır ve tüm süreçleri tasarımcının yaratıcılığına bırakmaktadır.
Bileşik Modeller:
Çekirdek ve etkileşimli modellerden yola çıkarak geliştirilmiştir.
Seels ve Glasgow Modeli
Bu model, bir çok ögeyi bir araya getirmiştir.Birçok model gibi sorun çözümlemesiyle başlamaktadır. Elde edilen veriler ile tasarım başlamaktadır. Görev çözümlemesinden amaçlara, amaçlardan stratejilere,stratejilerden kullanılacak ortamlara ilişkin kararlara ulaşmaktadır. Ardından materyallerin hazırlanması ve ara değerlendirmesi yapılmaktadır. Düzeltmeler yapılmakta ve uygulamaya geçilmektedir.
1 Yorum